Τρομοκρατία και κοινοτική ασφάλεια

Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση των ΗΠΑ πήρε μια σειρά από αμφιλεγόμενα μέτρα για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Με τον νόμο του Κογκρέσου «Patriot Act», που ψηφίστηκε στις 26 Οκτωβρίου 2001, μεταξύ άλλων, οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών μπορούσαν πλέον να υποκλέπτουν τις τηλεφωνικές.Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση των ΗΠΑ πήρε μια σειρά από αμφιλεγόμενα μέτρα για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Με τον νόμο του Κογκρέσου «Patriot Act», που ψηφίστηκε στις 26 Οκτωβρίου 2001, μεταξύ άλλων, οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών μπορούσαν πλέον να υποκλέπτουν τις τηλεφωνικές συνομιλίες και τα e-mail πολιτών χωρίς την εξουσιοδότηση των δικαστικών αρχών, να κάνουν εκτεταμένες έρευνες σε σπίτια και σε επιχειρήσεις και να θέτουν τους μετανάστες σε επ’ αόριστον κράτηση. Παράλληλα, οι ΗΠΑ ενίσχυσαν τους ελέγχους στα σύνορα νομοθετώντας ότι οι αεροπορικές εταιρίες πρέπει υποχρεωτικά να στέλνουν τα μητρώα ονομάτων επιβατών (passenger name record) στις αμερικανικές αρχές ασφαλείας πριν από την έναρξη των πτήσεων. Το όραμα των ΗΠΑ ήταν να χτίσουν τα λεγόμενα «έξυπνα σύνορα» (smart borders). Σύμφωνα με αυτό το σχέδιο, η πρώτη γραμμή άμυνας των ΗΠΑ θα βρισκόταν εκτός των αμερικανικών συνόρων.

Τα παραπάνω μέτρα ανήκουν στην ευρύτερη οικογένεια των πολιτικών εσωτερικής ασφάλειας (homeland security). Παρόμοια μέτρα και πολιτικές εφαρμόστηκαν και στην Ευρώπη, όπου τόσο τα κράτη – μέλη όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση πήραν μια σειρά από πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής εσωτερικής ασφάλειας. Ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κατά καιρούς πάρει πρωτοβουλίες για τη δημιουργία ευρωπαϊκού συστήματος που θα συγκεντρώνει και θα διαμοιράζει τα μητρώα ονομάτων επιβατών, για τη δημιουργία «έξυπνων συνόρων» στην Ευρώπη και για την ενίσχυση της συνεργασίας ανάμεσα στις αρχές ασφαλείας των κρατών – μελών.

Την ίδια στιγμή, ζητήματα όπως το μεταναστευτικό και το προσφυγικό συνδέθηκαν με το πρόβλημα της τρομοκρατίας και άρχισαν σταδιακά να αντιμετωπίζονται από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Ευρώπης πρωτίστως ως ζητήματα ασφαλείας και δευτερευόντως ως ανθρωπιστικά ζητήματα. Με άλλα λόγια, στη διαχείριση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών τα κράτη – μέλη άρχισαν να δίνουν προτεραιότητα σε πολιτικές ασφάλειας και ελέγχου, με τον κίνδυνο να παραμεριστεί η ανθρωπιστική πτυχή των ζητημάτων αυτών. Παρόμοια, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη – μέλη έχουν κάνει την τελευταία δεκαπενταετία σημαντικές παραχωρήσεις στον τομέα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων υπογράφοντας μια σειρά από συμφωνίες για τη μεταφορά προσωπικών δεδομένων Ευρωπαίων πολιτών στις αρχές των ΗΠΑ.

Σχετικά με τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, οι αντιδράσεις της Γαλλίας καθώς και άλλων κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν εκπλήσσουν. Η Γαλλία βρίσκεται υπό καθεστώς έκτακτης ανάγκης με το οποίο η αστυνομία μπορεί να κάνει συλλήψεις και έρευνες χωρίς ένταλμα και να θέτει υπόπτους σε κράτηση και σε κατ’ οίκον περιορισμό με συνοπτικές διαδικασίες. Η αναφορά του Ολάντ ότι η Γαλλία βρίσκεται σε πόλεμο θυμίζει αντίστοιχες δηλώσεις του Τζορτζ Μπους που κήρυξε στις 20 Σεπτεμβρίου 2001 «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Τέτοιες δηλώσεις όμως δεν είναι ουδέτερες αλλά, αντίθετα, παράγουν πολιτικά αποτελέσματα. Περιγράφοντας τις τρομοκρατικές επιθέσεις ως πολεμικές πράξεις, οι Γάλλοι αξιωματούχοι αναπαράγουν στη δημόσια σφαίρα μια ρητορική σύμφωνα με την οποία, εφόσον η Γαλλία βρίσκεται σε πόλεμο, άρα σε κατάσταση εκτός κανονικότητας, το κράτος νομιμοποιείται να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών, για την καταπολέμηση του κινδύνου.

Με βάση τα παραπάνω, είναι ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί η έννοια της εσωτερικής ασφάλειας και να ενταχθεί σε ευρύτερο πλαίσιο κοινοτικής ασφάλειας (societal security). Η έννοια της κοινοτικής ασφάλειας δίνει έμφαση στις αξίες που ενώνουν μια κοινωνία και στις πολιτικές που προάγουν τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τις πολιτικές και ατομικές ελευθερίες, την κοινωνική ευημερία και την εκπαίδευση. Έτσι, οι όποιες πολιτικές εσωτερικής ασφάλειας δεν πρέπει να υποσκάπτουν την κοινοτική ασφάλεια και τις θεμελιώδεις αξίες πάνω στις οποίες βασίζεται (ή ισχυρίζεται ότι βασίζεται) μια κοινωνία και το στρατιωτικό σκέλος της καταπολέμησης της τρομοκρατίας θα πρέπει να συνοδεύεται από πολιτικές ενίσχυσης της ευρύτερης κοινοτικής ασφάλειας.

* Άρθρο του Δημήτριου Αναγνωστάκη, που διδάσκει Διεθνείς Σχέσεις στο πανεπιστήμιο Ορχάν Γκαζή της Προύσας

Πηγή Αυγή