Daniel Gros: Ανοικτά σύνορα, πιο ασφαλής Ευρώπη

.Άλλη μία βασική ευρωπαϊκή κατάκτηση τίθεται σε κίνδυνο. Περίπου δύο δεκαετίες αφότου οι συνοριακοί έλεγχοι εγκαταλείφθηκαν εξαιτίας της συνθήκης Σένγκεν – που τώρα περιλαμβάνει 26 χώρες, μαζί με τέσσερα μη κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) – η Γερμανία επανέφερε τους ελέγχους στα σύνορά της με την Αυστρία, το ίδιο και η Γαλλία στα σύνορά της με το Βέλγιο.Άλλη μία βασική ευρωπαϊκή κατάκτηση τίθεται σε κίνδυνο. Περίπου δύο δεκαετίες αφότου οι συνοριακοί έλεγχοι εγκαταλείφθηκαν εξαιτίας της συνθήκης Σένγκεν – που τώρα περιλαμβάνει 26 χώρες, μαζί με τέσσερα μη κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) – η Γερμανία επανέφερε τους ελέγχους στα σύνορά της με την Αυστρία, το ίδιο και η Γαλλία στα σύνορά της με το Βέλγιο. Οι έλεγχοι υποτίθεται ότι είναι προσωρινοί και η μεγάλη πλειοψηφία των υπόλοιπων συνόρων παραμένει ανοιχτή. Αλλά τα ελεύθερα σύνορα δεν είναι η κατεύθυνση στην οποία κινείται η Ευρώπη – και αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα.

Η απομάκρυνση από την ιδέα της «Ευρώπης χωρίς σύνορα» ξεκίνησε από τις εικόνες των προσφύγων οι οποίοι διασχίζουν τα εσωτερικά σύνορα της Ευρώπης, ενισχύθηκε από την είδηση ότι οι περισσότεροι από τους δράστες της τρομοκρατικής επίθεσης τον περασμένο μήνα στο Παρίσι ήταν από το Βέλγιο, και ότι κάποιοι από αυτούς πιθανώς εισήλθαν στην ΕΕ από τα Βαλκάνια, προσποιούμενοι τους πρόσφυγες. Η υπόθεση – που υποστηρίζουν πολλοί ευρωπαίοι πολιτικοί, κυρίως υπουργοί Εσωτερικών – είναι ότι ασφάλεια και ανοιχτά σύνορα δεν συνάδουν. Αυτό δεν είναι καθόλου ακριβές.

Στην πραγματικότητα, η επαναφορά των συνοριακών ελέγχων είναι ένα «θέατρο ασφάλειας» – μία πολιτική που σκοπό έχει να κάνει το κοινό να αισθανθεί ότι κάτι γίνεται. Αλλά αντί να κάνει την Ευρώπη πιο ασφαλή, η ακύρωση της Σένγκεν μπορεί να εμπόδιζε τη μάχη κατά της τρομοκρατίας επειδή οι χώρες θα αναγκάζονταν να σπαταλούν πολύτιμες δυνάμεις για να ελέγχουν τα έγγραφα στα σύνορα. Αυτές οι δυνάμεις δεν θα μπορούσαν πλέον να συμβάλλουν απευθείας στις έρευνες για τις τρομοκρατικές δραστηριότητες. Και αυτές οι έρευνες χρειάζονται όλη την στήριξη που μπορούν να έχουν.

Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν πέντε κράτη – το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία – συμφώνησαν το 1985 (στο χωριό Σένγκεν, στο Λουξεμβούργο) να καταργήσουν τους συνοριακούς ελέγχους δεν το έκαναν από καπρίτσιο ή επειδή κάποιοι πολιτικοί είχαν ένα μεγαλεπήβολο όραμα. Όσο συμβολική και να ήταν η συμφωνία, ο συμβολισμός δεν ήταν το ζητούμενο. Η απόφαση κρατών εκτός ΕΕ, όπως η Ελβετία, να συμμετέχουν στη Σένγκεν, υπογραμμίζει ακριβώς τα τεράστια οφέλη – συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας – των ανοιχτών συνόρων. Αντί να διενεργούνται έλεγχοι στις μάζες των τουριστών και επιχειρηματιών που εισέρχονταν στη χώρα, οι Αρχές εστιάζουν τις δυνάμεις τους στις πραγματικές απειλές για την ασφάλεια. Με τη συμμετοχή της στη Σένγκεν, η ελβετική αστυνομία απέκτησε πρόσβαση στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν και άλλες σημαντικές βάσεις δεδομένων για υπόπτους εγκλημάτων, κλεμμένα αυτοκίνητα και άλλα. Φυσικά υπάρχουν και μειονεκτήματα στο σύστημα Σένγκεν. Όπως συνέβη και με την ευρωζώνη, η περιοχή εφαρμογής της Συνθήκης του Σένγκεν ξεκίνησε με μία μικρή ομάδα χωρών, που είχαν την ίδια διάθεση και ικανότητα εφαρμογής των κανόνων. Αλλά σύντομα περισσότερα κράτη έγιναν μέλη, κάποια από τα οποία – όπως φάνηκε αργότερα -, δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στις προδιαγραφές.

Στην περιοχή της Σένγκεν, η αδυναμία ορισμένων κρατών να προστατεύσουν τα εξωτερικά τους σύνορα – εξαιτίας έλλειψης διοικητικής ικανότητας (κάτι που ισχύει για την Ελλάδα και σε κάποιον βαθμό για την Ιταλία) σε συνδυασμό με τις γεωγραφικές προκλήσεις, όπως πολλά χιλιόμετρα ακτογραμμών – υπονόμευσαν την εμπιστοσύνη σε αυτήν όταν ξέσπασε η προσφυγική κρίση. Όπως έχουν τα πράγματα, η υπεράσπιση των εξωτερικών συνόρων της Σένγκεν εξαρτάται από τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με μία καταστροφική οικονομική κρίση. Η μοναδική πανευρωπαϊκή προσπάθεια στην αστυνόμευση των εξωτερικών συνόρων, η Frontex, είναι εξαιρετικά περιορισμένη σε εύρος.

Αυτό που χρειάζεται η Σένγκεν είναι μία ευρωπαϊκή ακτοφυλακή, με δικό της προϋπολογισμό, πλοία, προσωπικό και υποστήριξη από ευρωπαϊκούς πόρους. Μία ευρωπαϊκή ακτοφυλακή θα είναι ένα ευέλικτο εργαλείο που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οποιαδήποτε στιγμή. Εξάλλου, ακόμη και αν οι απειλές για την ασφάλεια βρίσκονται συγκεντρωμένες σε μία περιοχή, αυτή μπορεί με τον καιρό να αλλάξει. Χθες το πρόβλημα εντοπίζονταν στη Νότια Ιταλία. Σήμερα στο Αιγαίο. Αύριο μπορεί να είναι κάπου αλλού. Η Ευρώπη πρέπει να προετοιμαστεί για κάθε πιθανότητα. Δεν είναι απλώς εφικτό να συνυπάρχει η ασφάλεια με τα ανοιχτά σύνορα. Το δεύτερο ενισχύει το πρώτο. Τα κράτη μέλη της Συνθήκης του Σένγκεν πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η λογική πίσω από την εγκατάλειψη των συνοριακών ελέγχων είναι το ίδιο επιτακτική σήμερα όσο ήταν και παλαιότερα.

* Ο κ.Daniel Gros είναι Γερμανός οικονομολόγος, διευθυντής της δεξαμενής σκέψης Centre for European Policy Studies με έδρα τις Βρυξέλλες.

Πηγή: Tovima