Επανεξετάζοντας τη ναυτική ασφάλεια

Featured | .Ένα πολύ ενδιαφέρον idealab –εργαστήριο ιδεών- με αντικείμενο τη σημερινή πραγματικότητα γύρω από το θέμα της ναυτικής ασφάλειας πραγματοποιήθηκε στις 26 και 27 Ιουνίου στο πανεπιστήμιο του Κάρντιφ στην Ουαλία. Κάνοντας έναν απολογισμό του διήμερου, οι Jan Stockbruegger και Christian Bueger, εκ μέρους των διοργανωτών του πανεπιστημίου, παρουσίασαν γραπτώς κάποιες σκέψεις, τις οποίες παρουσιάζουμε αποκλειστικά στο παρόν τεύχος του Security Report.

Η έννοια της ασφάλειας στη θάλασσα (maritime security) είναι μία από τις πιο πρόσφατες προσθήκες στο λεξιλόγιο της διεθνούς ασφάλειας. Εάν παλαιότερα η έννοια της ασφάλειας στη θάλασσα συνήθως χρησιμοποιείτο για να προσδιοριστεί η ασφαλής ναυσιπλοΐα, η ασφάλεια των σκαφών σε περίπτωση ατυχημάτων, η πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης, η ασφάλεια σε εργασίες εντός θαλάσσιου περιβάλλοντος κ.ά., ή ακόμα και η θαλάσσια τρομοκρατία, στις μέρες μας ο όρος «maritime security» συμπυκνώνει έναν νέο όρο-ομπρέλα, ο οποίος σε κάποιο βαθμό αντικαθιστά ή και υπερκαλύπτει τους παλαιότερους όρους. Η περίοπτη θέση της θαλάσσιας ασφάλειας σχετίζεται με τις σημαντικές προκλήσεις που θέτουν ζητήματα όπως η θαλάσσια τρομοκρατία, και, η πιο συνηθισμένη της μορφή, η θαλάσσια πειρατεία.

Η πειρατεία στα ανοικτά των ακτών της Σομαλίας ήταν ένας από τους βασικούς προβληματισμούς που ανέδειξε την ασφάλεια στη θάλασσα στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης των μεγάλων οργανισμών ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένου του ΝΑΤΟ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και της Αφρικανικής Ένωσης ή της Κοινότητας για την Ανάπτυξη της Νότιας Αφρικής (SADC).

Η άνοδος της έννοιας της ασφάλειας στη θάλασσα και η αυξανόμενη σημασία που οι φορείς ασφάλειας προσδίδουν στη ναυτιλία, μέχρι στιγμής οριακά αντικατοπτρίζεται στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία που σχετίζεται με το θέμα. Ενώ η πειρατεία στη Σομαλία, τη Δυτική Αφρική και την Ανατολική Ασία, η παράνομη διακίνηση δια θαλάσσης ή η άνοδος των νέων ναυτικών δυνάμεων, όπως η Κίνα, έχουν γίνει αντικείμενο εκτεταμένων επεξεργασιών στη διεθνή βιβλιογραφία και η ακαδημαϊκή συζήτηση ακολουθεί σε απόσταση τις σημαντικές εμπειρικές εξελίξεις. Σε σύγκριση με την επίγεια ασφάλεια και τα διάφορα κρίσιμα ερωτήματα που θέτει, η ασφάλεια στη θάλασσα παραμένει ένα τυφλό σημείο των μελετών ασφάλειας και των διεθνών σχέσεων.

Εργαστήριο ιδεών

Για να καλύψει αυτό το κενό, το Counter-Piracy Governance Project, το σχετικό έργο που εκπονεί το πανεπιστήμιο του Κάρντιφ στην Ουαλία, και το οποίο σχετίζεται με την μέτρηση και τον έλεγχο των κρουσμάτων πειρατείας ανά τον κόσμο, διοργάνωσε ένα «εργαστήριο ιδεών» με σκοπό να ενισχύσει την ακαδημαϊκή συζήτηση για την ασφάλεια στη θάλασσα.

Για δύο ημέρες, μελετητές και αναλυτές από διάφορους κλάδους, που ασχολούνται με την ασφάλεια στη θάλασσα, συζήτησαν σχετικά με το έργο που έχουν κάνει αλλά και τις ιδέες που έχουν επεξεργαστεί και έθεσαν τόσο γενικά θεωρητικά όσο και πρακτικά ζητήματα που σχετίζονται με τη θάλασσα.

Ο στόχος δεν ήταν η δημιουργική αξιοποίηση της συσσωρευμένης γνώσης, αλλά επίσης και η προσπάθεια κατανόησης των συνδέσεων που υπάρχουν μεταξύ του σχεδίου (concept), της διακυβέρνησης και της εκτέλεσης, καθώς και η διασύνδεση μεταξύ των θεμάτων της ημερήσιας διάταξης στην ασφάλεια στη θάλασσα. Οι συμμετέχοντες σε αυτό το εργαστήριο ιδεών αντανακλούσαν την πολλαπλή διάσταση της θαλάσσιας ασφάλειας. Γεωγράφοι, ειδικοί της ασφάλειας, πολιτικοί-θεωρητικοί, δικηγόροι και αρχιτέκτονες, αναλυτές του Βασιλικού Ναυτικού, εκπρόσωποι του Κέντρου Ναυτιλιακών Πληροφοριών της Μεγάλης Βρετανίας, και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκπρόσωποι της «κοινωνίας των πολιτών», λογοτέχνες και ιδιώτες συζήτησαν τη μελλοντική ατζέντα των μελετών ασφάλειας των θαλάσσιων μεταφορών.

Η ναυσιπλοΐα είναι ένας περίπλοκος τομέας. Οι συζητήσεις στο πλαίσιο του διήμερου ανέδειξαν το γεγονός ότι η ναυσιπλοΐα είναι ένας κοινός χώρος που διευκολύνει τις παγκόσμιες συνδέσεις και αλληλεπιδράσεις και χρησιμεύει ως μια οικονομική και βιοποριστική πηγή για πολλές χώρες και κοινότητες σε όλο τον κόσμο. Είναι ένας χώρος που συνδέει και αποσυνδέει. Αλλά και ένας χώρος που δεν υπόκειται σε κανενός είδους έλεγχο και «κανόνα». Επιπλέον, είναι ένας χώρος που φιλοξενεί πολύ διαφορετικά είδη δραστηριοτήτων, που περιλαμβάνουν από το εμπόριο, την αλιεία, και την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων, μέχρι τον τουρισμό. Υπάρχουν λοιπόν πολλοί τρόποι με τους οποίους η «θαλάσσια ανασφάλεια» μπορεί να γίνει κατανοητή, και πώς αυτή επηρεάζει και αντιμετωπίζεται από διάφορους φορείς και πρακτικές.

Τιτλοποίηση και θάλασσα

Η ναυσιπλοΐα με διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς, υπόκειται στην πρακτική της τιτλοποίησης. Η Αφρικανική Ένωση, η Μεγάλη Βρετανία και η ΕΕ έχουν αναπτύξει διάφορες στρατηγικές ασφάλειας στη θάλασσα. Επίσης, ανερχόμενες δυνάμεις όπως είναι η Ινδία και η Κίνα, προχωρούν προς την ίδια κατεύθυνση.

Η ΕΕ και οι συνεργάτες της εντωμεταξύ επενδύουν στην θαλάσσια υποδομή και στον τομέα της ασφάλειας στην Αφρική. Ωστόσο, η διάδοση των στρατηγικών θαλάσσιας ασφαλείας εγείρει ερωτήματα. Η ασφάλεια στη θάλασσα συχνά κυριαρχείται από την έννοια της ισχύος που αναφέρεται σε κράτη και περιφερειακούς οργανισμούς, που επιδιώκουν γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα. Οι εδαφικές διαφορές στη Νότια Κινεζική Θάλασσα και αλλού δείχνουν την τάση αυτή στη σκιά του διεθνούς δικαίου και των κανόνων.

Η ναυτιλιακή βιομηχανία, ωστόσο, είναι μια παγκόσμιων διαστάσεων βιομηχανία, που είναι σε μεγάλο βαθμό αποκομμένη από εθνικές ή περιφερειακές συνεργασίες. Με τον τρόπο αυτό θα είναι σημαντικό να τεθούν κάποιες συγκεκριμένες στρατηγικές εθνικής ασφάλειας, στο πλαίσιο του παγκόσμιου χαρακτήρα του κλάδου. Επιπλέον, η θάλασσα αποτελεί μέρος της παγκόσμιας κοινότητας και οι θαλάσσιες απειλές, όπως η πειρατεία, είναι από τη φύση τους διακρατικές. Για να επιλυθεί αυτή η αντίφαση μεταξύ των εθνικών στρατηγικών ασφάλειας και της παγκόσμιας πραγματικότητας και των προκλήσεων που υπάρχουν απαιτείται η επίλυση μιας σειράς προβλημάτων, καθώς και νέες θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις.

Απεραντοσύνη και τεχνολογία

Η ναυσιπλοΐα αναπτύσσεται σε έναν αχανή χώρο. Και εδώ, ο ρόλος των τεχνολογιών είναι κρίσιμης σημασίας. Η Μεγάλη Βρετανία έχει, για παράδειγμα, δημιουργήσει ένα διϋπηρεσιακό Ναυτιλιακό Κέντρο Πληροφόρησης που συλλέγει, αναλύει, συνθέτει και διανέμει σε πραγματικό χρόνο κάθε πληροφορία που σχετίζεται με τη θαλάσσια κυκλοφορία στις αρμόδιες κυβερνητικές υπηρεσίες και τον ιδιωτικό τομέα.

Υπάρχουν επίσης συζητήσεις σχετικά με τη χρήση των τεχνολογιών, όπως μη επανδρωμένα αεροσκάφη, μη επανδρωμένα θαλάσσια και υποβρύχια οχήματα, ενώ ακόμα και δορυφόροι έχουν επιστρατευτεί για να παρακολουθούνται οι δραστηριότητες στη θάλασσα. Ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσονται αυτές οι τεχνολογίες και εξελίσσονται από διαφορετικούς φορείς σε διάφορους τομείς, είναι ένας σημαντικός τομέας της μελέτης, όπως ανέδειξε και η πρόσφατη ημερίδα για τις τεχνολογικές λύσεις για την πειρατεία που έλαβε χώρα στο Business School της Κοπεγχάγης.

Ωστόσο, λόγω της σημαντικότητάς της – ρευστότητα, απεραντοσύνη, βάθος και κινητικότητα – η θάλασσα «διαφεύγει» συχνά των προσπαθειών και των πιο εξελιγμένων τεχνολογικών μέσων να παρακολουθούν και να ελέγχουν ό,τι συμβαίνει στην επιφάνειά της. Οι ακτές αλλάζουν συνεχώς, πλοία βουλιάζουν και αντικείμενα εξαφανίζονται. Η εξαφάνιση της πτήσης MH370 των μαλαισιανών αερογραμμών, είναι μια πολύ χαρακτηριστική περίπτωση, που δείχνει πώς απέτυχαν δορυφορικές εικόνες, σύνθετες τεχνολογίες υπολογισμού, απεικονίσεις δεδομένων, χάρτες και γραφήματα που αναπτύχτηκαν προκειμένου να εντοπιστεί το αεροπλάνο, στο νότιο Ινδικό Ωκεανό και να καταστεί «ορατό». Το γεγονός ότι αυτές οι προσπάθειες έχουν μέχρι στιγμής παραμείνει άκαρπες αποδεικνύει και τα όρια της θαλάσσιας επιτήρησης και χαρτογράφησης και τις περιορισμένες δυνατότητας των τεχνολογιών ελέγχου.

Η μπίζνα της πειρατείας

Η πειρατεία που εφορμά από τη Σομαλία εξακολουθεί να αποτελεί μείζον θέμα για την ασφάλεια στις θάλασσες, σύμφωνα με τα διάφορα ερευνητικά προγράμματα που αφορούν τις θαλάσσιες μεταφορές. Είναι ένα παραδειγματικό θέμα ασφάλειας στη θάλασσα και πολλά διδάγματα μπορούν να αντληθούν από αυτό, καθώς αποδεικνύει πόσο στενά αλληλοδιαπλέκονται τα προβλήματα που υπάρχουν στην ξηρά, με αυτά που γεννιούνται στη θάλασσα. Υπογραμμίζει επίσης την αδυναμία του κράτους και πώς αυτή τροφοδοτεί με εύφλεκτο υλικό την ανασφάλεια στη θάλασσα. Η σομαλική πειρατεία δείχνει πόσο εύκολα και γρήγορα, τα τοπικής κλίμακας ζητήματα μπορούν να εξελιχθούν σε προβλήματα διεθνικής κλίμακας!
Η επιτυχία στον περιορισμό των τοπικών προβλημάτων, εξάλλου, υποδηλώνει ότι η διεθνής κοινότητα μπορεί να αντιμετωπίσει προκλήσεις ασφάλειας των θαλάσσιων μεταφορών, εάν συνεργαστεί σε στενό επίπεδο. Η σομαλική πειρατεία είναι ως εκ τούτου μια σημαντική μελέτη περίπτωσης (case study) σύγχρονης διακυβέρνησης της ασφάλειας στη θάλασσα που έχει τόσο θεωρητικές όσο και πρακτικές συνέπειες.

Οι συμμετέχοντες στο «εργαστήριο ιδεών» του πανεπιστημίου του Κάρντιφ υποστήριξαν ότι η σομαλική πειρατεία συχνά θεωρείται ότι ανήκει σε ένα «μη-δυτικό», ανεπανόρθωτα διαφορετικό, και ιστορικά πρωτότυπο φαινόμενο από το οποίο δεν υπάρχει διαφυγή, «πρόοδος» που να μπορεί κανείς να φανταστεί. Πειρατές και λαός της Σομαλίας, από την άλλη πλευρά, με αναφορές σε ζητήματα όπως η παράνομη αλιεία και εκμετάλλευση της θάλασσας, τοποθετούν την πειρατεία σε ένα πολύ δυτικό παρόν.

Η πειρατεία στην πραγματικότητα έχει διαδραματίσει, τόσο στο παρελθόν όσο και στις μέρες μας, έναν ευρύτερο ρόλο στην οικοδόμηση της διεθνούς κανονιστικής τάξης μέσω της αντιμετώπισης της θάλασσας ως κοινωνικού χώρου στον οποίο οι υφιστάμενες αξιώσεις της διεθνούς τάξης δημιουργούνται και αναπαράγονται άκριτα. Ένας τέτοιος ισχυρισμός είναι ότι η πειρατεία της Σομαλίας αποτελεί ποινικό επιχειρηματικό μοντέλο.

Γιατί απαιτείται εκπαίδευση Maritime Security?

Η ασφάλεια στη θάλασσα είναι ένας ταχέως αναπτυσσόμενος τομέας ανάλυσης και έρευνας. Πολλά από τα ζητήματα της θαλάσσιας ασφάλειας παραμένουν ελάχιστα κατανοητά. Παραμένουν αναπάντητα ορισμένα ερωτήματα, όπως για παράδειγμα, το πώς συνδέονται μεταξύ τους, πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν και πώς τα ασθενέστερα κράτη μπορούν να αποκτήσουν περισσότερη βοήθεια για να καταστήσουν ασφαλή τα θαλάσσια ύδατά τους. Η απεραντοσύνη του ωκεάνιου χώρου δεν μπορεί να υπακούσει σε καμιά «πειθαρχία». Η διακυβέρνηση των ωκεανών που αντιμετωπίζει τη θαλάσσια ανασφάλεια θα πρέπει να λειτουργεί σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Οι νέες μελέτες ασφάλειας των θαλάσσιων μεταφορών θα πρέπει να αναγνωρίσουν την αμείωτη πολυπλοκότητα της ασφάλειας στη θάλασσα, και να προσανατολιστούν προς την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των σχεδίων από τη μια πλευρά, και της διακυβέρνησης, της στρατηγικής και της εκτέλεσης αυτών των σχεδίων, από την άλλη.

Πηγή: http://piracy-studies.org/